Εκτός από τις αρτηρίες και τις φλέβες, μία τρίτη κατηγορία αγγείων στο ανθρώπινο σώμα είναι τα λεμφαγγεία. Τα λεμφαγγεία αποτελούν μέρος του ανοσολογικού συστήματος (άμυνα του οργανισμού) και επιπλέον ρυθμίζουν την ισορροπία των υγρών σε κάθε περιοχή του σώματος.
Περιέχουν υψηλή ποσότητα πρωτεϊνών (όπως για παράδειγμα αντισώματα) και δεν επιτρέπουν την συγκέντρωση υγρών στους ιστούς, μιας και κάθε επιπλέον ποσότητα υγρού απορροφάται από τα αυτά και κατευθύνεται προς το φλεβικό σύστημα.
Δυστυχώς, υπάρχουν καταστάσεις όπου τα λεμφαγγεία δεν λειτουργούν σωστά ή είναι απόντα ή κλειστά. Αυτό μπορεί να είναι αποτέλεσμα παθολογικών γονιδίων ή καταστροφής των λεμφαγγείων μετά από χειρουργικές επεμβάσεις ή τραυματισμούς. Σε αυτές τις περιπτώσεις συσσωρεύονται υγρά, κυρίως στα άκρα, μιας και δεν υπάρχουν λειτουργικά λεμφαγγεία για να τα απομακρύνουν. Το οίδημα που παρατηρείται στα άκρα με τον παραπάνω μηχανισμό είναι γνωστό ως λεμφοίδημα.
Οριστική θεραπεία για το λεμφοίδημα δεν υπάρχει. Είναι πολύ σημαντικό όμως να γίνεται νωρίς η διάγνωση και να λαμβάνονται προστατευτικά μέτρα έτσι ώστε να μετριάζονται τα συμπτώματα και οι επιπλοκές.
Λεμφοίδημα - Συμπτώματα
Το λεμφοίδημα μπορεί να εμφανίσει τα ακόλουθα συμπτώματα:
- Οίδημα (πρήξιμο) τμήματος ή και ολόκληρου του άνω ή κάτω άκρου. Το χαρακτηριστικό σημείο του λεμφοιδήματος, σε σχέση με άλλα αίτια πρηξίματος των άκρων, είναι το οίδημα των δακτύλων (ποδιού ή χεριού).
- Αίσθημα κούρασης ή αυξημένης "πίεσης" στο άκρο.
- Πόνος ή αίσθημα βάρους στο άκρο.
- Περιορισμός της κινητικότητας του σκέλους.
- Επανειλλημένες λοιμώξεις του δέρματος του σκέλους.
- Σκλήρυνση και πάχυνση του δέρματος του σκέλους (κατάσταση γνωστή ώς ίνωση που εμφανίζεται στα πιο προχωρημένα στάδια).
Το οίδημα του λεμφοιδήματος μπορεί να είναι από πολύ ήπιο, όπου δύσκολα διακρίνεται, έως πολύ έντονο, όπου καθιστά το άκρο μη λειτουργικό. Το λεμφοίδημα μετά από χειρουργική αφαίρεση καρκινικών εστιών μπορεί να εμφανιστεί πολλούς μήνες ή και χρόνια μετά από την επέμβαση.
Πότε πρέπει να ζητήσω ιατρική συμβουλή;
Σε κάθε περίπτωση οιδήματος σκέλους (άνω ή κάτω άκρου), που επιμένει, πρέπει να αναζητούμε ιατρική βοήθεια.
Αίτια Λεμφοιδήματος
Το λεμφικό σύστημα παίζει σημαντικότατο ρόλο στην διατήρηση της καλής υγείας του σώματος. Τα λεμφαγγεία περιέχουν υγρά πλούσια σε πρωτεϊνες και συλλέγουν μικροοργανισμούς (βακτήρια, ιούς) ή ουσίες τοξικές για τον οργανισμό, για να τις κατευθύνουν προς τους λεμφαδένες. Οι λεμφαδένες είναι σταθμοί στην πορεία των λεμφαγγείων, γεμάτοι από λεμφοκύτταρα. Τα λεμφοκύτταρα είναι ειδικά κύτταρα που αδρανοποιούν και καταστρέφουν τα μικρόβια και τις τοξικές ουσίες.
Το λεμφοίδημα είναι αποτέλεσμα της ανικανότητας των λεμφαγγείων να συλλέγουν λεμφικά υγρά από το χέρι ή το πόδι, με συνέπεια αυτά να λιμνάζουν στο σκέλος.
Διακρίνεται σε πρωτοπαθές (όταν δεν κρύβεται κάποια αιτία πίσω από αυτό) και σε δευτεροπαθές (όταν υπάρχει κάποια άλλη κατάσταση που το προκαλεί). Το δευτεροπαθές λεμφοίδημα είναι πολύ πιο συχνό σε σχέση με το πρωτοπαθές.
Αίτια δευτεροπαθούς λεμφοιδήματος
- Κάθε χειρισμός που καταλήγει σε τραυματισμό ή αφαίρεση λεμφαγγείων ή λεμφαδένων μπορεί να οδηγήσει σε εμφάνιση λεμφοιδήματος.
- Χειρουργικές επεμβάσεις που οδηγούν σε αφαίρεση ή τραυματισμό λεμφαγγείων (π.χ. αφαίρεση όγκου μαστού).
- Ακτινοθεραπεία για καρκινικούς όγκους. Οι ακτινοβολίες προκαλούν ίνωση και φλεγμονή των λεμφαγγείων της περιοχής που ακτινοβολήθηκε.
- Καρκινικοί όγκοι. Προσβάλουν και μπλοκάρουν τα λεμφαγγεία και τους λεμφαδένες.
- Φλεγμονές. Κυρίως από παράσιτα σε χώρες του τρίτου κόσμου της τροπικής ζώνης του πλανήτη.
Αίτια πρωτοπαθούς λεμφοιδήματος
Το πρωτοπαθές λεμφοίδημα είναι μία αρκετά σπάνια παθολογική κατάσταση, όπου παθολογικά γονίδια ευθύνονται για κακή ανάπτυξη των λεμφαγγείων. Πιο συγκεκριμένα:
- Συγγενές λεμφοίδημα (νόσος Milroy). Εμφανίζεται στην παιδική ηλικία με ανώμαλη ανάπτυξη λεμφαδένων.
- Νόσος Meige . Εμφανίζεται στην εφηβία ή κατά την εγκυμοσύνη, μέχρι την ηλικία των 35 ετών.
- Καθυστερημένο λεμφοίδημα (lymphedema tarda). Είναι το πιο σπάνιο και εμφανίζεται σε ηλικίες μεγαλύτερες των 35 ετών.
Παράγοντες κινδύνου λεμφοιδήματος
- Προχωρημένη ηλικία.
- Παχυσαρκία
- Ρευματοειδής ή ψωριασική αρθρίτιδα.
Επιπλοκές του λεμφοιδήματος
Το λεμφοίδημα των άκρων μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές επιπλοκές όπως:
- Λοιμώξεις. Ακόμα και ο πιο μικρός τραυματισμός του δέρματος μπορεί να αποτελέσει πύλη εισόδου μικροβίων και εκδήλωση σοβαρών δερματικών βακτηριακών λοιμώξεων. Η λοίμωξη μπορεί ακόμη να παρατηρηθεί σε επίπεδο λεμφαγγείων (λεμφαγγειϊτιδα) και εκδηλώνεται ως επώδυνες κόκκινες γραμμώσεις στο δέρμα.
- Λεμφαγγειοσάρκωμα. Αποτελεί κακοήθη όγκο που εμφανίζεται σπανιότατα, σε πολύ σοβαρά και ταυτόχρονα παραμελημένα λεμφοιδήματα. Σημάδια της νόσου αποτελούν μπλε/κόκκινα ή μωβ σημάδια στο δέρμα στην περιοχή του λεμφοιδήματος.
Διαγνωστικές εξετάσεις
Στις περισσότερες περιπτώσεις η διάγνωση του λεμφοιδήματος γίνεται με βάση το ιατρικό ιστορικό, τους παράγοντες κινδύνους και τα κλινικά σημεία. Σε άλλες περιπτώσεις απαιτούνται διαγνωστικές εξετάσεις όπως αξονική ή μαγνητική τομογραφία ή η έγχυση ραδιενεργού φαρμάκου για σκιαγράφιση του λεμφικού συστήματος στο πόδι ή στο χέρι.
Τρόποι αντιμετώπισης
Δυστυχώς δεν υπάρχει οριστική θεραπεία για το λεμφοίδημα. Με την έγκαιρη διάγνωση όμως μπορεί να ελεγχθεί αποτελεσματικά το οίδημα και τα ενοχλήματα του σκέλους.
Βοηθητικά μέτρα προς αυτή την κατεύθυνση αποτελούν τα ακόλουθα:
Μαλάξεις του σκέλους. Κατάλληλες μαλάξεις (μασάζ) βοηθούν στην μείωση του λεμφοιδήματος. Αποτελεσματικές μαλάξεις επιτυγχάνονται με μία ειδική τεχνική μασάζ που είναι γνωστή ως λεμφικό μασάζ.
Περιοδική συμπίεση. Κατάλληλες συσκευές με την μορφή μανικιού ή κάλτας μπορεί να φορεθούν κάποιες ώρες της ημέρες προκαλώντας περιοδική συμπίεση των ποδιών ή των χεριών, καθώς περιέχουν αεροθαλάμους οι οποίοι φουσκώνουν και ξεφουσκώνουν περιοδικά. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται η μεταφορά των λεμφικών υγρών μακριά από τα άκρα.
Ενδύματα διαβαθμισμένης συμπίεσης, όπως μανίκια ή κάλτσες. Η χρήση τους βοηθά σημαντικά στην προώθηση της λέμφου από το σκέλος προς τον κορμό, βελτιώνοντας την εικόνα του λεμφοιδήματος. Συνιστάται η χρήση τους ακόμα και κατά την εκτέλεση των σωματικών ασκήσεων.
Σε περίπτωση σοβαρού λεμφοιδήματος μπορεί να χρειαστεί χειρουργική επέμβαση για αφαίρεση ιστού προκειμένου να μειωθεί το μέγεθος του σκέλους.
Προληπτικά μέτρα για το λεμφοίδημα
Για την μείωση της σοβαρότητας του λεμφοιδήματος και των επιπλοκών του προσπάθησε να:
- Προστατέψεις το πάσχων σκέλος. Απέφυγε μικροτραυματισμούς, όπως γδαρσίματα, κοψίματα ή εγκαύματα, που μπορεί να είναι αιτία εισόδου μικροβίων και σοβαρών λοιμώξεων. Προστάτεψε το δέρμα σου από αιχμηρά αντικείμενα. Για παράδειγμα, κάνε χρήση ηλεκτρικής ξυριστικής μηχανής και όχι λεπίδας. Στην μαγειρική και στον κήπο φόρα πάντα γάντια. Αν είναι δυνατόν, απέφυγε ιατρικές πράξεις όπως εμβολιασμούς και αιμοληψίες στο πάσχον μέλος.
- Ξεκουράσεις το χέρι ή το πόδι μετά από θεραπεία. Μετά από χειρουργική επέμβαση ή ακτινοθεραπεία για καρκίνο, συνιστάται ήπια άσκηση και διατάσεις. Η έντονη άσκηση πρέπει να αποφεύγεται.
- Αποφεύγεις την θερμότητα στο πάσχον χέρι ή πόδι. Η εφαρμογή πάγου ή υψηλών θερμοκρασιών στο πάσχον μέλος πρέπει να αποφεύγεται. Επιπλέον, να αποφεύγεται η έκθεση στο υπερβολικό κρύο.
- Κρατάς το πάσχον μέλος ψηλά. Όσο είναι δυνατόν, το πάσχον μέλος να είναι υψηλότερα από το επίπεδο της καρδιάς.
- Αποφεύγεις εφαρμοστά ρούχα. Απέφυγε οτιδήποτε μπορεί να σφύξει το πάσχον μέλος, όπως τα πολύ εφαρμοστά ρούχα. Στην περίπτωση του χεριού απέφυγε την μέτρηση πίεση με αεροθάλαμο από την μεριά του πάσχοντος μέλους.
- Κρατάς το πάσχον μέλος καθαρό. Η καθαριότητα του δέρματος και το κόψιμο των νυχιών πρέπει να γίνονται πολύ σχολαστικά. Το πάσχον μέλος πρέπει να ελέγχεται σε καθημερινή βάση για πιθανές αλλαγές στο χρώμα ή εμφάνιση εκδορών που μπορούν να οδηγήσουν σε λοιμώξεις. Απέφυγε το περπάτημα χωρίς υποδήματα.